Orgaandonatie na hartdood-verklaring

Andere benaming: Non-heartbeating donatie of DCD-donatie


De hartdood wordt vastgesteld wanneer er vijf minuten geen bloedsomloop (circulatie) meer is. Dan is de  circulatiestilstand onomkeerbaar, zo is de redenatie. Geen mens is echter werkelijk overleden op dat moment. De patiënt beschikt over levende en actieve hersenen [1]. Een bewustzijn of resterend bewustzijn kan aanwezig zijn. De patiënt kan dan nog volledig herstellen. Natuurlijk is het bij het donatieproces geen doelstelling om te reanimeren maar de bewering dat de circulatiestilstand onomkeerbaar en permanent is,  klopt niet. Spontaan herstel van de hartslag komt voor na die vijf minuten, soms tot 33 minuten na het stilvallen van de hartslag [2].

Op 4 februari 2020 is het protocol voor het vaststellen van de dood op basis van deze vijf minuten in de Staatscourant gepubliceerd. De voorwaarden waaronder de dood wordt vastgesteld staan als volgt omschreven (citaat): “Vaststellen dat er een circulatiestilstand is. Bij voorkeur wordt dit vastgesteld – door (een) ter zake kundige waarnemer(s) – aan de hand van de afwezigheid van pulsaties in een correct functionerende arteriële lijn, of anders met behulp van gebruikelijke niet-invasieve methodes.” (bron: klik hier)

NB: Een arteriële lijn is een lijn die in de slagader wordt gebracht en via de hartslag de bloeddruk kan meten.

 

Omdat er geen zuurstofrijk bloed meer door het lichaam stroomt gaan de  organen snel achteruit. Na vijf minuten no-touch (gedurende deze periode wordt de donor voorbereid op de operatie, tijdens deze periode mogen er geen voorwerpen in het lichaam worden gestoken en mag de donor niet worden vervoerd)  wordt bij aankomst in de OK de bloedcirculatie weer hersteld. Daartoe wordt de  donor binnen 10 minuten aangesloten aan een membraan oxygenator (ECMO). De doorstroming naar de hersenen wordt zo goed mogelijk afgesloten door bijvoorbeeld ballonnetjes in de slagaderen te plaatsen [3]. Indien de afsluiting niet volkomen is sijpelt er 

 

1 The International journal of Biothics “justifying Physician-Assited Death in Organ Donation:  (..) We agree with Rodriguez-Arias and colleagues (2011) that non-heart-beating donors have viable brain networks. This can also mediate nociception and awareness during organ procurement when general anesthesia is not administered to non-heart-beating donors (nociception is het vermogen om pijn waar te nemen).

2 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20228683

3 https://www.intechopen.com/online-first/normothermic-regional-perfusion-in-solid-organ-transplantation 

zuurstofrijk bloednaar de hersenen wat enorme gevolgen voor de donor heeft omdat de hersenen niet kunnen afsterven. Dat dat gevaar bestaat bij gebruik van de ballonnen wordt onderkend  [4].

 

Donatie op basis van de hartdood kan worden toegepast bij de volgende mensen:

I. Patiënten bij wie een reanimatiepoging wordt gestart die vervolgens in het ziekenhuis wordt afgebroken omdat ze niet succesvol is. Deze patiëntengroep komt in aanmerking voor nierdonatie in ziekenhuizen die hiervoor organisatorisch zijn ingericht.

II. Veelal patiënten met een ernstig neurologisch beeld,  die echter niet voldoen aan de criteria voor hersendood. Verdere behandeling van deze patiënten is zinloos medisch handelen.

III. Patiënten waarbij de hersendood conform het hersendoodprotocol was vastgesteld en bij wie in de voorbereidingsprocedure voor de uitname-operatie toch nog een plotselinge hartstilstand is opgetreden.

IV. Mensen die zichzelf als orgaandonor hebben aangemeld in samenhang met vrijwillige euthanasie.

 

Op dit moment worden in Nederland meer donaties op basis van de hartdood uitgevoerd dan op basis van de hersendood. Met ingang van april 2021 worden ook de harten van hartdode donoren voor transplantatie gebruikt.

 

In Nederland is gekozen voor een no-touch periode van vijf minuten, in Italië neemt men 20 minuten in acht, in Zwitserland tien minuten [5]. Er is geen sprake van hersendood na vijf minuten hartstilstand. Deze manier van orgaandonatie is in Duitsland verboden omdat de artsen daar van mening zijn dat de hersendood niet is ingetreden en de donor door het opstarten van de circulatie weer kan worden gereanimeerd. Om deze reden mag

 
 
 
 

4 https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1365-2044.2011.06858.x After death is diagnosed, the patient is promptly transferred into the operating theatre for the transplant team to start the process of organ retrieval. Large cannulae may be sited and cold non‐blood preservation fluids circulated any time after death is diagnosed. Blood‐containing fluids, which could potentially restore cerebral perfusion or restart the heart in situ, should not be used unless the cerebral circulation and coronary arteries have been completely occluded  Exclusion of the cerebral circulation requires clamping of the aortic arch, as balloon occlusion catheters are not believed to be reliable enough.

5 http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1432-2277.2012.01437.x/full


Eurotransplant geen organen leveren aan Duitsland die op deze wijze zijn verkregen, maar ook Kroatië en Hongarije willen deze organen niet ontvangen. De zorg over de terugkeer van leven is terecht. In 2021 verscheen een rapportage over een procedure waarbij de donor weer levenstekens vertoonde. De uitname-operatie werd afgebroken en de patiënt werd voor een tweede keer doodverklaard. De uitname-operatie na de hartdood geschiedt volgens het protocol zonder narcose. 

 

• Opmerking over de patiënten die onder I worden genoemd:

Indien de hartslag niet meer op gang wil komen wordt met grote spoed nagegaan of de betrokkene in medisch en juridisch opzicht een mogelijke donor is. Als dat zo is  zal zo snel mogelijk regionale doorstroming met vloeistof (perfusie) van de organen op gang worden gebracht [7].  De nieren worden preventief in het lichaam van de mogelijke donor gekoeld [8]. Zodra de perfusie loopt, is er tijd om de verdere procedure te plannen: aanwezigheid van de nabestaanden, overleg over toestemming voor orgaandonatie en afscheid nemen door de nabestaanden. Als er toestemming is voor het voortzetten van de donatieprocedure, zal na korte tijd de uitname-operatie worden uitgevoerd.

 

• Opmerking over de patiënten die onder II worden genoemd:

Indien wordt besloten tot levensbeëindiging omdat verder behandelen zinloos is, worden de machines die de patiënt in leven houden uitgezet. De patiënt moet dan binnen een uur overlijden om voor donatie van de longen, de lever, de nieren en de alvleesklier in aanmerking te komen. De patiënt moet binnen twee uur overlijden om nog voor donatie van de nieren in aanmerking te komen. Na deze periode kan de patiënt alleen nog weefseldonor worden.

 

7 Kamerstuk 35161-3 punt 2 laatste alinea “zal zo snel mogelijk een zogenoemde regionale perfusie van de organen op gang worden gebracht. Dit houdt in dat een canule wordt ingebracht in de grote vaten waardoor de organen in het lichaam worden doorstroomd met perfusievloeistof of zuurstofrijk lichaamseigen bloed om ze voor beschadiging te behoeden”.

8 https://www.nierstichting.nl/professionals/projecten/normotherme-recirculatie-na-warme-ischemie-verbetering-van-de-transplantaatfunctie-door-interventies-in-schade-en-reparatiemechanismen-bij-non-heart-beating-donornieren-3396/ 

Citaat: Niertransplantatie is de behandeling van nierfalen die de beste kwaliteit van leven biedt. De donornieren zijn afkomstig van overleden (postmortale) en levende donoren. Postmortale donornieren komen van hersendode donoren en van non-heart beating donoren (NHBD). Een NHBD overlijdt door hartstilstand. Hierop volgt een korte periode waarin de nieren niet doorbloed zijn, de warme ischemie. Vervolgens zullen de nieren in het lichaam van de donor worden gekoeld en na toestemming worden uitgenomen. Bij hersendode donoren is geen sprake van warme ischemie. Met de koeling begint de periode van koude ischemie, die duurt tot de opwarming van het orgaan voor transplantatie. Einde citaat.

 • Opmerking over orgaandonatie in samenhang met vrijwillige euthanasie:

Orgaandonatie bij euthanasie vindt plaats volgens het protocol dat geldt voor donatie na de hartdood. Bij donatie na de hartdood wordt een periode van vijf minuten no-touch aangehouden. Daarna mag worden begonnen met de uitname-procedure. Het enige verschil tussen de  hartdood-procedure en de euthanasie-procedure is dat er ná het vaststellen van de dood overleg moet zijn met de forensisch arts (de forensisch arts moet in deze fase bereikbaar zijn voor overleg met de huisarts, ofwel persoonlijk ofwel telefonisch. Huisarts en forensisch arts spreken in hun vooroverleg af hoe zij direct na het overlijden contact zullen hebben voor de melding van niet-natuurlijk overlijden ten gevolge van euthanasie. Vervolgens ontvangt de forensisch- arts de daadwerkelijke melding na het overlijden) [9].

Auteur: Annet Wood

 

Nieuw

Onlangs verscheen de verdiepende notitie “Orgaandonatie en het protocol vaststellen van de dood op circulatoire gronden” met de laatste inzichten rond het vaststellen van de hartdood en de betekenis en implicaties voor de orgaandonor. Voor de notitie, klik hier.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 9

 https://www.transplantatiestichting.nl/sites/default/files/product/downloads/richtlijn_orgaandonatie_na_euthanasie_deel_1_def.pdf